قنات کیش که بعد از میدان المپیک قرار دارد و در قدیم آب شیرین اهالی و ساکنین جزیره کیش را تامین می کرده است ، از نظر طول رشته و یا عمق چاه ها قابل مقایسه با قنات هاى دیگر نقاط ایران نیست ، اما با توجه به شیب بسیار كم جزیره ، چگونگى هدایت آب هاى زیرزمینى به سطح زمین در كیش بسیار مهم بوده و نشان مى دهد كه در زمان خود از پیشرفته ترین روش ها براى حفر قنات استفاده شده است.
امروزه مجموعه قنات با تغییر كاربری به یک شهر زیر زمینی شگفت انگیز بدل شده که بیش از ده هزار متر مربع وسعت دارد و اکنون کاریز کیش یا شهر زیرزمینی کیش خوانده می شود و جزء یکی از مکان های دیدنی کیش محسوب میشود.
مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش (کاریز) یکی از جاذبه های گردشگری کیش است و سالانه گردشگران زیادی از آن بازدید می کنند.
شهر زیرزمینی کیش (کاریز) در گذشته آب شرب ساکنان جزیره و مناطق اطراف را تامین می کرده است. مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش ، در محل اتصال سه رشته قنات (كاريز) قديمي ساخته شده است.
اين سه رشته قنات بیش از دو هزار سال قدمت و ۱۵ كيلومتر طول دارند که اکنون به يک شهر زير زميني شگفت انگيز بدل شده که بيش از ده هزار متر مربع وسعت دارند. مجموعه فرهنگي سیاحتی شهر زیرزمینی کیش سالانه ميزبان بيش از يكصد هزار گردشگر داخلي و خارجي است.
لازم به ذکر است که کاریز هرگز یک شهر زیر زمینی تاریخی نیست بلکه در اصل شبکه ای از آب های زیرزمینی است که توسط ایرانیان حفر شده و هدایت می یابد. اما در این طرح سعی شده این شبکه ی زیرزمینی از آب های شیرین و قابل شرب به گونه ای از طریق حفر زمین و طراحی سیستم های حرکتی برای بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده و به نام شهر زیرزمینی نامیده شود ولی این مسیر فقط حرکت آب را نشان می دهد. ولی باید گفت از آنجایی که قنات ها از دل زمین حفر می شدند و آب های زیرزمینی نیز به دلیل عبور از لایه های خاک تصفیه می شدند، همیشه آب پاک را به انسان ها می رساندند
شهر زیرزمینی کاریز در فاز یک خود به قسمت های مختلف از جمله غرفه های صنایع دستی ایران و جهان، رستوران سنتی و جدید، موزه، سالن آمفی تئاتر، سالن کنفرانس و گالری های هنری تقسیم و قابل بهره برداری خواهد بود.
شهر کاریز در عمق ۱۶ متری زیر زمین قرار دارد. در مسیر ساخت این شهر زیرزمینی فسیل بسیاری از جانوران دریایی از سقف مرجانی تونل به دست آمد.
آزمایش های دقیق در دانشگاه مونیخ نشان داد كه این سقف زیبا بین ۱۱۰ تا ۵۵۰ میلیون سال عمر دارد. در حال حاضر طراحان شهر زیرزمینی سقف مرجانی را برای بازدید مردم به صورت یك موزه حفظ كرده اند. با توجه به اینکه معمولا قنات ها از ارتفاعات شروع شده و به مظهر می رسند، عظمت قنات دو هزار ساله کیش با حداکثر ارتفاع چهل و پنج متری در جزیره کیش منحصربه فرد است. جزیره کیش با توجه به اینکه ارتفاع چندانی ندارد، حفر و احداث قنات دو هزار ساله آن به دست ایرانیان خلاق در لایه گل مارن (مرگل) اهمیت و ارزش این قنات را بیش از پیش نمایان می کند.
قنات قدیمی کیش با طول پانزده کیلومتر، در طول دو رشته از منطقه صفین و فرودگاه تا محل فعلی مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش به سه رشته تبدیل می شود و از این محل مجددا با تبدیل به یک رشته، به شهر قدیمی حریره می ریزد.
در طول مسیر این قنات های قدیمی تعداد زیادی چاه برای برداشت آب وجود دارد که نشان دهنده آن است که در این قنات آب هم به صورت ساکن و هم به سمت مظهر قنات جریان و حرکت داشته است. از آب این قنات برای مصرف آبیاری فضای سبز و مصرف شرب ساکنین استفاده می شد و در عین حال کشتی ها نیز از آب جزیره کیش برای مصرف و فروش و یا معاوضه با اجناس دیگر در کشورهای حاشیه خلیج فارس استفاده می کردند.
آب شیرین کاریز حاصل از بارندگی های فصلی جزیره است که از مرجان ها به صورت یک فیلتر طبیعی عبور و در لایه گل مارن جریان پیدا می کند. گل مارن نوعی گل رس است که در حالت طبیعی نرم و انعطاف پذیر بوده و چنانچه در معرض هوا قرار گیرد، خشک و محکم می شود.
در مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش، کاریز، برای حفاظت از این گل ارزشمند دیوارهایی جلوی آن کشیده شده است. گل مارن علاوه بر استفاده های درمانی برای درد مفاصل با ترکیبات اضافی برای تولید آجر، کوزه و سیمان مورد استفاده خاص قرار می گیرد.
نکته قابل توجه این است که این کاریزها بسیار ماهرانه به دست ایرانیان باستان حفاری شده که با شیبی ملایم در طول پانزده کیلومتر حرکت، هم از آب آن برای آبیاری استفاده شده و هم امکان برداشتن آن با چیزی شبیه به دلو نیز فراهم بوده است.
پایاب ها مکانی پیش بینی شده برای فراهم شدن امکان برداشتن آب از کاریز است. در طول مسیر کاریز، شش پایاب وجود دارد که یکی از آنها در مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش موجود و قابل مشاهده است. در گذشته دور اهالی بومی نشین جزیره کوزه به دوش از این محل آب شرب خود را تامین می کردند. قدمت این پایاب ها به بیش از ۸۰۰ سال می رسد.
در گذشته دور به خصوص قرون پنجم و ششم هجری که جزیره کیش مرکز تجارت خلیج فارس و دریای عمان بوده و آب آشامیدنی آن برای مصرف کشورهای حاشیه خلیج فارس از ارزش بسیار بالایی برخوردار بوده است. سقف مرجانی کاریز کیش به قطر هفت متر که زمانی بستر دریا بوده، مملو از صدف ها و آبزیانی است که هم اکنون به صورت فسیل در سقف مرجانی مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش قابل مشاهده است.
آزمایش های انجام شده در دانشگاه مونیخ آلمان روی فسیل هایی كه از سقف مرجانی تونل به دست آمده نشان می دهد این سقف بین ۵۳ تا ۵۷۰ میلیون سال قدمت دارد و شناسنامه انواع مختلف آن در موزه شهر زیرزمینی کیش (کاریز) به نمایش گذاشته شده است .
اگر با دقت بیشتری به این فسیل ها نگاه كنید، لاك پشتی را می بینید كه از ۵۷۰ میلیون سال قبل خود را برای امروز ما جاودانه كرده است.
منصور حاجی حسینی مؤسس شهر زیرزمینی كیش یا همان كاریز كیش است.
این اماكن مهم و تاریخی میراث فرهنگی مردم ایران زمین است و باید در حفظ آنها كوشا باشیم.
